CONNECTING ON THE UNIVERSAL DANCE OF WORDS

By AUGUSTIN

PROVERBS and sayings are crucial to under­standing and preserving a culture because they reflect shared values, beliefs, and wisdom passed down through generations.

ကျည်ပွေ့ အတက်ပေါက်

A pestle grows a sprout

“ကျည် ပွေ့ အတက် ပေါက် ”ဆို တဲ ့ စကားပုံ လေးဟာ အဖြစ် နိုင်ဆုံးလို့ ယူဆမထားတဲ့သူတစ်ယောက်က မယုံနိုင်လောက် အောင် တိုးတက်ပြောင်းလဲလာတဲ့အခါမျိုးမှာ တင်စားပြီး ပြော လေ့ရှိပါတယ်။ ဒီစကားပုံရဲ့ဇာစ်မြစ်ဟာ ပုဂံခေတ်က နရသီဟ ပတေ့မင်းလက်ထက်မှာ တကယ်ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ပုံပြင်လေးတစ်ပုဒ် ကနေဆင်းသက်လာခဲ့တာပါ။

တစ်ချိ န်က အသက် ၆၀ ကျော်အရွယ်မှာမှ ရဟန်းဝတ် တဲ့ ဘုန်းကြီးတစ်ပါးဟာ စာပေသင်ယူဖို့အတွက် ကံ့ကူဆံ (ကံ့ကုဆံ) အလှူခံဖို့ နန်းတော်ကို ရောက်လာခဲ့ပါတယ်။ ဒီ လို အသက်ကြီးမှ စာသင်မှာလားလို့ မင်းကြီးက မေးတဲ့အခါ မှာ ဘုန်းကြီးက ရိုးသားစွာ စာပေသင်ယူလိုကြောင်း လျှောက် တင်ခဲ့ပါတယ်။ မင်းကြီးကတော့ ဘုန်းကြီးကို “ကျည်ပွေ့မှာ အတက်ပေါက်မှပဲ စာတတ်တော့မှာပေါ့” လို့ လှောင်ပြောင် ပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။

ဒီစကားကြောင့် ဘုန်းကြီးက စိတ်ဓာတ်မကျဘဲ၊ နေ့ တိုင်း သဒ္ဒါ၊ သင်္ဂြိုဟ် စတဲ့ ကျမ်းဂန်တွေကို အပြင်းအထန် ကြိုးစားသင်ယူခဲ့ပါတယ်။ မကြာခင်မှာပဲ ဘုန်းကြီးဟာ ကျမ်းတတ်ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ပါး ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။ တစ်နေ့တော့ ဘုန်းကြီးဟာ သစ်ကိုင်း၊ သစ်ခက်တွေကို ကျည်ပွေ့မှာချည်ပြီး “အရှင်မင်းကြီး... ကျည်ပွေ့အတက်ပေါက်ပါပြီ” လို့ ပြန်ပြော ခဲ့တာဟာ အခုထိ သမိုင်းမှာ မှတ်တမ်းတင်ကျန်နေခဲ့ပါတယ်။

ကံ့ကူဆံ (ကံ့ကုဆံ) (steatite) ဆိုတာ ဘာလဲ?

ကံ့ကူဆံ (ကံ့ကုဆံ) ဆိုတာ သဘာဝကနေရရှိတဲ့ ကျောက် နုတစ်မျိုး ဖြစ်ပြီး အဖြူ၊ အစိမ်းနု ဒါမှမဟုတ် အမည်းရောင် တွေ ရှိတတ်ပါတယ်။ ရှေးခေတ်က အနက်ရောင်ပုရပိုက် ပေါ်မှာ စာရေးဖို့အတွက် ကံ့ကူဆံကို အသုံးပြုခဲ့ကြပါတယ်။ ကျောင်းသားတွေ စာစသင်တဲ့အခါ ကံ့ကူဆံကို ဘယ်လိုကိုင် ရမယ်ဆိုတာကို ဆရာက သင်ပေးရလို့ အဲဒီခေတ်ဆရာတွေ ကို “ကံ့ကူလက်လှည့်ဆရာ” လို့တောင် ခေါ်ခဲ့ကြပါသေးတယ်။

ကံ့ကူဆံ (ကံ့ကုဆံ) ကို အတုံးလိုက် အဖတ်လိုက်အတိုင်း အချွန်လုပ်ပြီး သုံးနိုင်သလို၊ ကြေးပြွန်အသေးလေးတွေရဲ့ ထိပ် မှာတပ်ပြီးလည်း အသုံးပြုခဲ့ကြပါတယ်။ ရှေးခေတ်သမိုင်း အရ ကံ့ကူဆံ (ကံ့ကုဆံ) ကို လိုသလို သုံးလို့မရဘဲ၊ ဘုရင့် ဘဏ္ဍာတိုက်ကို အရင်ပို့ရပြီး မင်းကြီးကမှ လိုအပ်တဲ့သူတွေ ဖြစ်တဲ့ စာရေးစာချီ တွေ၊ ဘုန်းကြီးတွေနဲ့ တခြားသူတွေကို ခွဲဝေပေးလေ့ရှိပါတယ်။

ကျည်ပွေ့ (pestle) ဆိုတာ ဆုံမှာ ထောင်းဖို့ ကြိတ် ဖို့အတွက် အသုံးပြုတဲ့ သစ်သား (သို့) ကျောက်နဲ့ ပြုလုပ်ထား တဲ့ အရာပါ။

That Myanmar saying, “A pestle grows a sprout,” is truly meaningful and inspiring.

In simple terms, it’s used when someone who was looked down on or thought to be incapable of succeeding achieves something incredible and unexpected.

This saying comes from a fascinating story. Once, in the ancient kingdom of Bagan, there was a man who became a monk in his 60s. When he went to the king to ask for a certain kind of wood to study, the king mocked him, saying, “You’ll learn to read when a pestle grows a sprout.” The king was essentially saying it was impossible for someone his age to learn.

But the monk didn’t give up. He studied diligent­ly, day and night. Before long, he became a master of religious texts.

One day, the monk went back to the palace, hold­ing a wooden pestle with a small branch tied to it. He told the king, “Your Majesty, the pestle has grown a sprout,” symbolizing that he had become learned.

This story teaches us that nothing is impossible if you have determination. That’s why people use this saying to describe an underdog’s amazing success, proving that hard work can make the impossible happen.

SIMILAR IDIOMS

Dark horse

Definition: A person who is little known but unexpectedly wins or succeeds.

Example: No one expected her to win the com­petition, but she was a real dark horse.

Come out of nowhere

Definition: To appear or succeed suddenly and unexpectedly.

Example: The young athlete came out of no­where to break the world record.

Against all odds

Definition: Despite very low chances of success, someone achieves something remarkable.

Example: Against all odds, the underdog team won the championship.

From rags to riches

Definition: To rise from a poor or humble back­ground to great success or wealth.

Example: His story is truly inspiring; he went from rags to riches through hard work and deter­mination.

မကိုခင်မှ ဥကိုခင်

Cherish the hen first, then you will cherish the eggs.

ဒီစကားပုံလေးက အရမ်းစိတ်ဝင်စားဖို့ကောင်းတယ်။ “မကိုခင်မှ ဥကိုခင်” တဲ့။ လွယ်လွယ်ပြောရရင် ယောက်ျားတစ် ယောက်က သူ့မိန်းမအပေါ် တကယ်ချစ်ခင်မှ သူတို့ရဲ့သားသမီး တွေကိုလည်း တန်ဖိုးထားပြီး ချစ်တတ်တာပေါ့။

ဒီလိုတွေးကြည့်ရအောင်။ ငှက်ဖိုတစ်ကောင်က ငှက်မကို အရင်ချစ်မှ သူတို့ရဲ့ဥလေးတွေ၊ အသိုက်ကလေးတွေကိုလည်း တကယ်တန်ဖိုးထားပြီး စောင့်ရှောက်တာမျိုးပေါ့။ အဲဒီလိုပဲ ယောကျ်ားတစ်ယောက်က သူ့ဇနီးကို တကယ်စိတ်ရင်းနဲ့ ချစ် မြတ်နိုးမှ သူတို့ရဲ့သားသမီးတွေကိုလည်း အသည်းပုံစံမျိုး ချစ် တတ်တာက ဒီစကားပုံရဲ့ အနှစ်သာရကို အပြည့်အဝဖော်ပြနေတာပဲ။ ချစ်ခြင်းမေတ္တာဆိုတာ အရင်းခံအုတ်မြစ်ကနေစ ပြီး တည်ဆောက်မှ ပတ်ဝန်းကျင်ကလူတွေအပေါ်ကိုပါ ပျံ့နှံ့ သွားတာမျိုးပါ။

That Myanmar saying, “ Cherish the hen first, then you will cherish the eggs,” is really interesting.

This proverb means that a man must truly love and cherish his wife before he can genuinely love and value their children. The proverb uses the metaphor of a male bird (the husband) and a female bird (the wife) to illustrate this idea. The logic is that the male bird must care for and value the female bird first; only then will he also value the eggs she lays and their nest. This concept is extended to human relationships to emphasize that the love a father has for his children is a direct reflection of the love he has for his wife.

SIMILAR IDIOMS

Charity begins at home

Definition: One should take care of one’s family or closest relationships before extending care to others.

Example: He believes charity begins at home, so he always prioritizes his wife before focusing on the children.

You can’t have a rainbow without a little rain

Definition: You must appreciate or endure the source or foundation (even if challenging) before enjoying the outcomes.

Example: She knows that you can’t have a rainbow without a little rain, so she cherishes her marriage as the foundation of her family.

Don’t count your chickens before they hatch

Definition: Don’t value or rely on results before ensuring the source or cause is secure.

Example: He always supports his wife first, knowing not to count his chickens before they hatch.

First things first

Definition: Prioritize the most important or foundational matters before others.

Example: He believes in loving and supporting his wife first – first things first – before focusing on the children.

ကံမခိုင် သံတိုင်အိမ်ဆောက်သော်လည်း ကံမှောက်လျှင် ကျိုး

Even a house built with iron pillars will fall if destiny is against it

ကံမခိုင် သံတိုင်အိမ်ဆောက်သော်လည်း ကံမှောက်လျှင် ကျိုး ဆိုတဲ့ စကားပုံက တကယ်ကို မှတ်သားစရာပဲနော်။ အဓိပ္ပာယ်ကတော့ ရှင်းပါတယ်။ ကိုယ့်ရဲ့ကံတရားက မကောင်း တဲ့အခါ၊ ဘယ်လောက်ပဲ ခိုင်မာတဲ့အရာတွေနဲ့ တည်ဆောက် ထားပါစေ၊ မကြာခင်မှာ ပျက်စီးဆုံးရှုံးတတ်တယ်ပေါ့။

ဒီလိုမျိုး စဉ်းစားကြည့်ရအောင်။ သံတိုင်ကြီးတွေနဲ့ ခိုင် ခိုင်မာမာ ဆောက်ထားတဲ့အိမ်ဟာ ဘယ်လိုမှ ပြိုကျစရာမ ရှိဘူးလို့ ထင်ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကံတရားက ညံ့နေတဲ့အခါ၊ မ ထင်မှတ်ဘဲနဲ့ သံတိုင်တွေတောင် ကျိုးပဲ့ပြီး အိမ်က ပြိုကျ သွားနိုင်တယ်။ ဒါဟာ ကံမကောင်းတဲ့အချိ န်မှာ ဘယ်လောက် ပဲ ကြိုးစားအားထုတ်ပါစေ၊ အရာရာက အလွဲလွဲအချော်ချော် တွေ ဖြစ်တတ်တယ်ဆိုတာကို ပြောပြချင်တာပါ။

ဒီစကားပုံကို လူတွေက ဘယ်အချိ န်မှာ အသုံးများလဲဆို တော ့ကံ ဆိုးတာတွေ ကိုညည်းတွားတဲ့ အခါ၊ ဒါမှ မဟု တ်ဘယ် လို ပဲကြိုးစားကြိုးစား အဆင်မပြေဖြစ်နေတဲ့အခြေအနေမျိုးကို ပြောတဲ့အခါမျိုးမှာ သုံးလေ့ရှိပါတယ်။ ဥပမာ - “ အစွမ်းကုန် ကြိုးစားပေမဲ့ ကံမခိုင်တော့ သံတိုင်အိမ်ဆောက်သော်လည်း ကံ မှောက်လျှင်ကျိုးဆိုသလိုပဲ ဘာမှမဖြစ်မြောက်ဘူး” လို့ ပြော တာမျိုးပါ။ ဒီစကားပုံက ကံတရားရဲ့ လွှမ်းမိုးမှုကို တင်စားပြီး ပြောတာပါ။

That Myanmar saying, “Even a house built with iron pillars will fall if destiny is against it,” is a powerful one.

Simply put, it means that when your luck or destiny is bad, anything you build – no matter how strong or stable – can easily be destroyed or lost.

Think of it this way: a house built with solid iron pillars seems impossible to knock down. But if fate is working against you, those pillars could unexpect­edly break, and the house could collapse. The saying highlights how, in times of bad luck, no matter how hard you try, things just seem to go wrong.

People often use this saying when they are complaining about a streak of bad luck or when things aren’t working out despite their best efforts. For example, someone might say, “I’ve tried so hard to build a good life, but my luck is so bad that it’s like building a house with iron pillars and having it fall anyway.” The saying is a way of expressing how much influence fate can have.

SIMILAR IDIOMS

When It Rains, It Pours

Definition: When one bad thing happens, a lot of other bad things happen at the same time.

Example: “First, I lost my job, then my car broke down. When it rains, it pours.”

Down on Your Luck

Definition: Having a period of bad luck.

Example: “After losing his business, he was really down on his luck.”

The Fates Are Against You

Definition: Said when a series of unfortunate events seems to be caused by destiny or an exter­nal force.

Example: “I’ve tried everything to get this pro­ject done, but it seems the fates are against me.”

In a Vicious Circle

Definition: A difficult or bad situation that seems impossible to escape from because the prob­lem keeps causing itself.

Example: “He couldn’t get a job without expe­rience, and couldn’t get experience without a job. He was in a vicious circle.”